Om de risico’s van de gemeente Katwijk in beeld te brengen is in de periode na de jaarrekening 2022 tot en met eind augustus 2023 opnieuw een inventarisatie uitgevoerd. Het bestaande risicoprofiel is bijgesteld met algemene en specifieke risico’s om zo tot een actueel profiel te komen.
Het risicoprofiel van de gemeente als totaalbeeld is verder uitgewerkt met behulp van de software Naris (NAR: Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement). Met behulp van deze software worden de risico’s systematisch in kaart gebracht, gewogen in het totaal en wordt de benodigde weerstandscapaciteit berekend.
Algemene risico’s
Zoals in de inleiding reeds beschreven heeft Katwijk te maken met een groot aantal onzekerheden en diverse hiermee gepaard gaande risico’s. Dit betreffen specifieke risico’s, maar ook algemeen van aard, waar Katwijk net als alle andere gemeenten, rekening mee moet houden omdat die op zowel korte als (middel)lange termijn effect zullen hebben op het begrotingssaldo. Omdat de toekomst nog zo onzeker is, zijn enkele van deze risico’s op dit moment niet goed te kwantificeren. In deze paragraaf zullen die risico’s en onzekerheden worden toegelicht. Zodoende is duidelijk met welke omstandigheden de gemeente Katwijk ook in 2024 te maken heeft. Voor het totaal van deze risico’s is een algemene stelpost opgenomen, zodat toch met deze risico’s rekening is gehouden bij het bepalen van de het benodigde weerstandscapaciteit.
Meer taken
De gemeente signaleert dat het takenpakket eerder toe- dan afneemt. Daarbij komt dat de huidige voorzichten laten zien dat de financiële ruimte niet evenredig toeneemt. Daardoor zien gemeenten dat sprake is van een trend ‘meer taken met dezelfde middelen’. In Katwijk is die taakuitbreiding herkenbaar in de bijvoorbeeld de energietoeslag, maar ook de uitvoering van de Witgoedregeling is een klein maar duidelijk voorbeeld.
Economische omstandigheden en rente
Nederland zit volgens het CBS in een recessie (krimp economie van twee kwartalen op rij), maar dan wel een relatief milde variant. Binnen die aanhoudende onzekere economische omstandigheden blijft een belangrijke onzekerheid bestaan: de rente. In Europa en Nederland was sprake van een historisch lage rente. De renteontwikkeling laat het afgelopen jaar echter een stijgende trend zien. Daardoor is de financiering van activiteiten op de korte en de lange termijn duurder geworden. Het niveau van de rente heeft effect op de financieringskosten, de investeringsbereidheid en de ruimte in de begroting.
Vluchtelingenstroom
De publieke sector heeft nog te maken met de gevolgen van de vluchtelingenstroom uit onder meer Oekraïne. Daarnaast bestaat ook een groot tekort aan plekken/woningen voor statushouders. De rijksoverheid zoekt naar oplossingen en vraagt gemeenten naar opvangmogelijkheden. Die opvang gaat gepaard met huisvestingskosten, zorg, maatschappelijke ondersteuning, et cetera, welke inmiddels grotendeel is geregeld. Katwijk signaleert nu een toename in diverse uitkeringsstromen en een daarmee gepaard gaande groter beroep op de beschikbare ambtelijke capaciteit om de uitvoering en afwikkeling te regelen. Het merendeel is al in de begroting ingerekend, maar de toekomstige tegemoetkoming / bekostiging van het Rijk is ook in 2024 nog onduidelijk.
Arbeidsmarkt
Het UWV berekent ieder kwartaal de krapte op de arbeidsmarkt. Zij geeft aan dat de spanning op de arbeidsmarkt nog nooit zo hoog is geweest. De arbeidsmarkt in de regio’s Holland Rijnland en Zuid-Holland Centraal wordt door het UWV bestempeld als ‘zeer krap’. Dit is voor Katwijk een bedreiging, zeker gelet op de opgaven waar Katwijk voor staat de komende jaren en de komende vervanging van medewerkers als gevolg van pensionering.
Niet alleen bij de vraag naar vast personeel is deze krapte merkbaar. Ook de beschikbaarheid van externe inhuur is beperkt in de huidige arbeidsmarkt. De kwaliteit van onze dienstverlening aan de inwoner komt daarmee onder druk te staan, evenals de uitvoering van wettelijke taken. Het tempo en de realisatie van de woningbouwopgave en investeringsopgaven kunnen als gevolg van deze capaciteitsproblemen in het geding komen.
Armoede en zorg
Voor veel huishoudens en inkomensgroepen zijn de economische omstandigheden nog steeds somber. Hoewel het bestrijden van (energie)armoede een topambitie van het college is, is op dit moment nog niet te overzien wat de gevolgen zijn als opnieuw een energiecrisis ontstaat. De winter komt er weer aan en het is onduidelijk wat dat voor gezinnen gaat betekenen. Voor 2023 is de energietoeslag voorzien, voor 2024 bestaat nog onduidelijkheid: zowel in voorzetten van de energietoeslag als de uitvoering ervan (niet door gemeenten, maar door het Rijk). Het Rijk geeft aan dat op gebied van armoede echt nog verschillende maatregelen nodig zijn, waardoor minder of geen sprake is van afbouw en/of stopzetten van bestaande regelingen en ondersteuning. Die ontwikkeling zorgt ook voor aanhoudende druk op de begroting van de gemeente Katwijk.
Een energiecrisis heeft echter nog meer negatieve effecten. Armoede levert namelijk nieuwe problemen op met gevolgen voor de activiteiten en de dienstverlening van de gemeente. Denk hierbij aan een stijging van het aantal cliënten in de bijzondere bijstand, de minima en schuldhulpverlening. Armoede kan uiteindelijk echter ook leiden tot een grotere vraag naar zorg, ondersteuning en andere problematiek (Veiligheid). De vraag naar zorg en ondersteuning is al jaren stijgende en zal ook, als gevolg van diverse omstandigheden, blijven stijgen.
Met andere woorden, stijgende armoede is het begin van een negatieve spiraal waarbij de verdere effecten op de samenleving en openbare orde (Veiligheid: geweldspiraal, drugsproblematiek) nog niet te overzien zijn. De financiële compensatie van het Rijk voor deze ontwikkelingen is daarbij bovendien hoogst onzeker.
Woningbouwopgave
Nederland kampt op macroniveau met een heel fors tekort aan woningen. Dit zorgt vooral voor een tekort aan woonruimte, toenemende starters-problematiek en onvoldoende doorstroming op de woningmarkt. Het woningtekort is al flink en een oplossing is nog niet voorhanden. De stijging van de woningprijzen lijkt door de economische omstandigheden iets af te koelen.
Een vastgelopen situatie, ook als gevolg van de aanhoudende stikstofproblematiek, zorgt voor een neerwaarts en vertragend effect op allerlei andere fronten. Ook in Katwijk is de woningbouwopgave flink. Het zal veel van de gemeente vragen om de uitgesproken woningbouwambitie te realiseren. Daarbij is de afhankelijkheid van andere partijen en de economische situatie als externe factoren een belangrijk gegeven.
Klimaat en energieneutraal
Een veranderd klimaat en grotere weersextremen zijn steeds meer zichtbaar. De klimaatdoelstellingen vanuit Europa en het Rijk zijn heel fors. De (lokale)overheid heeft zelf ook moeite om maatregelen te treffen en de klimaatdoelstellingen te halen. Ook Katwijk dient in 2050 energieneutraal te zijn. De compensatie vanuit het Rijk hiervoor is echter nog steeds niet helemaal zeker. De verduurzamingsopgave vraagt om innovatief handelen in de bestaande situaties en de toekomstige investeringsambities (in samenwerking met andere gemeenten en partijen).
Dat er risico’s samenhangen met het klimaat is duidelijk. Oplopende temperaturen in verstedelijkt gebied en een riool wat de hevige regenbuien niet aan kan zijn een paar concrete voorbeelden. In hoeverre en op welke termijn deze risico’s zich vaker zullen voordoen is echter nog onzeker.
Effect op de begroting van Katwijk
Ook de gemeente Katwijk wordt binnen de eigen beleidsambities en opgaven geconfronteerd met bovenstaande algemene risico’s. Die risico’s hebben dus zonder twijfel effect op de begroting en financiële positie van de gemeente of gaan dit in de nabije toekomst hebben.
Wij houden daarom het begrotingsperspectief, de financiële positie en het risicoprofiel op deze punten nauwlettend in de gaten.