Omvangrijke risico's

De risico’s van Katwijk doen zich voor binnen vrijwel alle activiteiten, taakvelden en projecten en vormen samen het risicoprofiel van de gemeente. In de uitwerking van het risicoprofiel wordt met impact- en waarschijnlijkheid een rangorde in deze risico’s aangebracht. In onderstaande tabel staan de significante risico’s van Katwijk met peildatum eind augustus 2023 (en stijging / daling in vergelijk met de jaarrekening 2022).

Bedragen x €1.000

De meest omvangrijke risico’s	Kans van optreden	Omvang maximaal	Stijging Daling Gelijk	Inc. of struc.	Benodigde weerstands- capaciteit **
1. Nadelige uitkomsten en tegenvallers in de investeringsportefeuille (niet zijnde de grondexploitatie).	70%	24.150	Daling	I	5.400
2. Gebieds Ontwikkeling Valkenhorst (GOV), diversen risico’s rondom planvorming en toekomstige ontwikkeling van de woonopgave.	50%	11.900	Daling	I	5.200
3. Tegenvallers in specifieke grondexploitaties met uiteenlopend karakter, volgens MPG 2023 en actualisatieronde.	Divers *	11.750	Gelijk	I	400
Het realiseren van minder opbrengsten (0% - 5%) dan aanvankelijk geraamd, volgens MPG 2023 en actualisatieronde.	Divers *		Gelijk	I
Het optreden van 1 jaar vertraging en rente in de uitvoering en afronding van grondexploitaties, volgens MPG 2023 en actualisatieronde.	Divers *		Gelijk	I
4. Garantstellingen op gewaarborgde geldleningen op taakveld Sport, zorg, volkshuisvesting (DSV, GOM).	30%	3.600	Gelijk	I	2.000
5.Sociaal domein: Jeugdzorg, Aanhoudende armoede, Toename uitkeringen WMO, Begeleiding, HBH en budgettaire onzekerheid in de uitvoeringskosten.	Divers	3.500	Stijging	S	1.900
6. Stelpost risico’s toekomstige opgaven energie en duurzaamheid	50%	3.250	Stijging	I	1.800
7. Omgevingswet onzekerheden in uitwerking en ambitieniveau (uitstel invoering naar 1 jan. 2024).	90%	1.250	Stijging	S	500
8. Nadelen en financiële gevolgen verbonden aan de aansprakelijkheid in gerechtelijke uitspraken (Juridische zaken).	50%	2.450	Gelijk	I	700
9. ICT risicoprofiel Artificial Intelligence, Big data, beveiliging van informatie, datalek / AVG, etc.	30%	3.650	Stijging	I	1.250
10. Risicoprofiel beheer openbare ruimte (Beheer zelf, taak toezicht Omgevingsdienst WH uitvoering derden).	10%	300	Daling	I	100
11. Algemene risico’s cluster Inclusieve Samenleving, waaronder Vervoer dagbesteding, Opvang verwarde personen en Wonen Licht Verstandelijk Beperkten.	70%	2.000	Gelijk	S	750
12. Begrotings- en rekeningtekort bij gemeenschappelijke regelingen (saldo begroting) en verbonden partijen (lager dividend) bij uitbesteden van taken.	50%	1.200	Daling	S	400
13. Onderwijshuisvesting: investeringsprogramma wijkt af van opzet en planning gecombineerd met afsprakenkader rondom vergoeding - bekostiging.	50%	950	Gelijk	S	250
14. Eventuele risico’s of nadelige effecten uit het fiscaal profiel van de gemeente.	30%	1.150	Stijging	I	350
15. Stijgende rente vallen tegen door aantrekkende economie en stelpost Algemene Uitkering.	50%	500	Stijging	S	150
16. Overige risico’s (Infra, bodem, etc.).	50%	3.050	Daling	I	1.350
Totaal		74.650			22.500
Waarvan incidenteel					17.500
Waarvan structureel					5.000
Totaal benodigde weerstandscapaciteit					22.500

* Voor de grondexploitatie geldt: de kans van optreden is projectspecifiek. Met een weerstandscapaciteit van €1,365 mln. zijn, rekening houdend met positieve toekomstige exploitatieresultaten, de projectrisico’s (risico 1) voor 100% afgedekt en de marktrisico’s (risico 2 en 3) voor 50%. Op dit moment overtreft de beschikbare buffer het risicoprofiel van de grondexploitatie ruimschoots.

**In de laatste kolom ‘benodigde weerstandscapaciteit’ is een raming opgenomen welke op basis van de simulatie nodig is om een risico af te dekken. De raming is veelal lager dan de vermenigvuldiging tussen kans van optreden en financiële omvang van het risico. De kans is gerelateerd aan het verwacht moment van optreden (binnen 1 tot 2 jaar= 90%, en vervolgens aflopend).

Uitleg op de risico’s in de tabel en een toelichting op de wijze van risicobeheersing (veelal met het karakter van Overdragen, Accepteren, Vermijden of Verminderen):

1. Dit risico vertegenwoordigt een algemene (stel)post voor nadelen in de investeringsportefeuille van de gemeente. Binnen de portefeuille van onder andere infrastructurele en maatschappelijke projecten (Havenscharnier, Hoornes Rijnsoever, Huisvesting Cultuurbedrijf, Trappenberg Kloosterschuur) spelen bijvoorbeeld risico’s als hoogwaardige eisen, vertraging, meerkosten, et cetera. Het risicoprofiel van de portefeuille is herijkt en opgeschoond in het voorjaar en heeft geleid tot een flinke neerwaartse bijstelling.
2. Uit een herijking van het risicoprofiel uit december 2022 Valkenhorst (GOV) zijn de risico’s project overstijgend en per deelgebied inzichtelijk. Er is minder weerstandsvermogen nodig door betere beheersing en lagere kans-inschattingen. De gemeenteraad zal periodiek worden geïnformeerd over Valkenhorst inzake risico’s als stikstofproblematiek, omgevingsplan, verkeersontsluiting, wetgeving en ruimtelijke kwaliteit.
3. De project specifieke onzekerheden en marktrisico’s binnen de grondexploitatie blijven bestaan, ondanks een neerwaartse trend (w.o. Kleipetten Zuid). In het MPG 2023 is de risicoanalyse en de ontwikkeling daarin nader uitgewerkt. De risico’s in de grondexploitatie betreffen Prijs, Plan, Programma en worden door projectleiders voortdurend gemonitord aan de hand van specifieke projectinformatie. Middels periodieke planningsanalyses worden de tempoverschillen (vertragingsnadelen) in de gaten gehouden.
4. De gemeente Katwijk heeft een positie in achtervang en borgstelling (diverse taakvelden: Cultuur, sport, zorg, et cetera.) op langlopende leningen van maatschappelijke instellingen. Op dit moment staat vooral DSV onder de aandacht gelet op de investeringsambitie Nieuw Salem. De treasury-functie in combinatie met de monitor door ambtelijke vakspecialisten vormen een instrument om de risico’s vroegtijdig te signaleren.
5. Het sociaal domein heeft te maken met forse risico’s op gebied van Jeugdzorg: de Hervormingsagenda, maar ook beperkt inzicht in de kosten, aantal hulpvragen en complexiteit in de uitvoering (met contractpartners). Op regionaal niveau zijn stappen gezet richting een gewijzigde Governance Jeugdhulp. Katwijk signaleert verder een significante toename in uitkeringsstromen Hulp bij Huishouden, Begeleiding, Vervoersvoorzieningen, et cetera. De primaire begroting wordt bijgesteld op die trend, maar onduidelijk is of hierin voldoende is voorzien.
6. De aanstaande energietransitie in de komende jaren vereist vermoedelijk grote investeringen in de boven- en ondergrondse infrastructuur van de gemeente (Hoornes Aardgasvrij, Warmtevisie, Duurzaamheidsagenda). Katwijk volgt ontwikkelingen op de voet en voert overleg met partners om de investeringsopgave en de financiële gevolgen van de energietransitie in beeld te houden.
7. De Omgevingswet kent ondanks de langdurige voorbereiding nog onzekerheden over systeemtechnische opzet (DSO), invlechten van thema’s als bodem, geluid en de langdurige transitie naar onder meer een gemeente-dekkend Omgevingsplan. De implementatie (tijd) en de beschikbare financiële middelen staan onder druk, het ambitieniveau is hoog. Katwijk is vergevorderd in de eigen visie en planning. Over de structurele financiële effecten bestaat nog veel onzekerheid. Na zes keer uitstel treden de Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging op 1 januari 2024 in werking. Risico's kunnen zich op korte termijn (binnen 1 jaar) voordoen. Lokaal en landelijk worden de effecten gemonitord. Verwachting is dat het risicoprofiel op basis daarvan op termijn kan worden bijgesteld.
8. De gemeente heeft een juridisch risicoprofiel dat verbonden is aan lopende rechtszaken. De beheersing bestaat uit de juridische control en specifieke maatregelen op dossierniveau. De gemeente Katwijk wordt in die beheersing ondersteund door een huisadvocaat in civiele en bestuursrechtelijke kwesties.
9. De ICT-ontwikkelingen staan niet stil en met Artificial Intelligence, Big data, etc. neemt de kwetsbaarheid voor een virus of hacking toe. Het risico op bijvoorbeeld een datalek, langdurige uitval van ICT-systemen in combinatie met de AVG is aanzienlijk. Katwijk innoveert volop en neemt maatregelen op gebied van uitwijkmogelijkheden en extra beveiliging van gegevens (informatiebeveiliging), et cetera.
10. Dit risico speelt in op een mogelijk tekort aan middelen in de reguliere exploitatie 2024 en verder als het gaat om taken met betrekking tot inspectie (Vergunningen en handhaving) en onderhoud (Visie Openbare Ruimte).
11. In het cluster Inclusieve Samenleving is sprake van diverse algemene (soms kleinere) risico’s die de kerntaken van de gemeente betreffen. Op gebied van samenleving is dat een breed pakket gemeentelijke taken (waaronder Schuldhulpverlening, Tariefstijging voorzieningen (PGB), Nieuw Beschut Werk (Instroom en loonkostensubsidie), Wonen Licht Verstandelijk Beperkten, Wmo Zorg In Natura, Hulp bij huishouden en de taak Uitkeringen (de structureel nadelige gevolgen van de aanhoudende armoede zijn inmiddels hardnekkig)).
12. De gemeente draagt bij in eventuele tekorten bij gemeenschappelijke regelingen en verbonden partijen (en bijdrage in diverse samenwerkingsverbanden). De herijking van het risicoprofiel van diverse verbonden partijen loopt nog, dat geldt ook voor de analyse van de bijdrage(n) van Katwijk over 2023 en 2024. Het jaarresultaat van samenwerkingsverbanden staat onder druk, de gemeente monitort daarom de ontwikkelingen en de financiële positie (mede vanwege nog onbekende effect van inflatie). Ook is de trend ‘minder taken mogelijk met hetzelfde geld’ duidelijk herkenbaar. Dit brengt grote risico’s voor de gemeente met zich mee indien de verbonden partijen niet zelfstandig in staat zijn om tekorten te kunnen financieren. Zowel afzonderlijk als in gezamenlijk verband met andere gemeenten worden deze samenwerkingsverbanden (financieel) gemonitord.
13. Het onderwijshuisvestingsprogramma laat zien dat de financiële omvang van de renovatieprojecten en onderhoudsplannen in meerjarenperspectief een forse opgave is. Het onderhoud en renovatie in het meerjarenprogramma is ambitieus in omvang. Omdat de concrete uitwerking per school pas in een later stadium plaatsvindt kunnen zich hier nog diverse risico’s op het gebied van onder andere planning en stijgende prijzen voordoen.
14. De gemeente kan nog geconfronteerd worden met nadelige fiscale gevolgen. De laatste scan heeft geleid tot beperkte bevindingen en nadelen zijn voorzien in de jaarrekening 2022 en begroting 2023. Desondanks zijn nadelen uit de fiscale positie van openstaande zaken nog niet uit te sluiten. Vooral de taakvelden grondexploitatie, sport en vastgoed worden nauwgezet gemonitord. Met fiscaal advies van een extern deskundige streeft de gemeente naar een minimale belastingplicht.
15. De aanhoudend stijgende rente is (deels) ingerekend in de begroting, maar verdere rentestijgingen leiden mogelijk tot extra nadelen. Voorts zijn de effecten van het accres van de algemene uitkering gemeentefonds niet bekend, de septembercirculaire geeft daarover mogelijk meer duidelijkheid.
16. Betreft diverse kleine risico’s op taakvelden handhaving, inburgering en reiniging. In deze post is ook een stelpost van € 1 mln. opgenomen voor de algemene risico’s.

De gemeente treft zowel specifieke als generieke beheersmaatregelen om bovenstaande risico’s te verminderen of (op termijn) zelfs uit te sluiten. De concrete vormen van risicobeheersing zijn in hoofdlijn samen te vatten als: Overdragen, Accepteren, Vermijden of Verminderen. Overigens zijn in enkele gevallen de beïnvloedingsmogelijkheden van de gemeente tot een minimum beperkt. In die gevallen blijft het beperkt tot monitoren van de actualiteit.

Analyse
De gemeente verwacht op korte en middellange flinke nadelige gevolgen als gevolg van de economische situatie en diverse algemene ontwikkelingen die daarmee samenhangen. Die algemene risico’s raken vanwege hun karakter een groot deel van de gemeentebegroting. Op verschillende taken (Uitkeringen, Schuldhulp, Bijstand, Woningbouw en de Energietransitie) hebben die risico’s een financieel effect. Dat effect is in deze begrotingsparagraaf doorgerekend. Het vraagt bovendien van de gemeente een alerte houding en zorgvuldige afwegingen om te komen tot integrale oplossingen. Hoewel de exacte financiële impact op dit moment lastig in te schatten is, dient Katwijk hier tijdig zicht op te krijgen. Zodat risico’s kunnen worden voorkomen of de eventuele financiële nadelen in de begroting verwerkt kunnen worden.

Het risicoprofiel is verder in de kern terug te brengen naar risico’s rondom het forse investeringsprogramma, het sociaal domein (vooral Jeugdzorg, Armoede en Wmo (dubbele vergrijzing)), de risico’s verbonden aan het MPG en risico’s gerelateerd aan verbonden partijen en bestaande samenwerkingsverbanden. Het bruto risicoprofiel van de gemeente is (vergelijk jaarrekening 2022) relatief gezien gedaald door een herijking van het risicoprofiel van de projectportfolio. Daardoor valt ook de benodigde weerstandscapaciteit lager uit, hetgeen een positief effect heeft op de weerstandsratio. In onderstaande uitwerking zal dit verder toegelicht worden, met een actuele weerstandsratio als resultante.